Samenvatting: Geheim bestanddeel

Het nieuwste onderzoek van Earthsight traceert soja die in verband wordt gebracht met illegale ontbossing, landroof, corruptie en geweld tegen traditionele gemeenschappen in de Braziliaanse Cerrado, naar kip in de schappen van Europa's grootste supermarkten - Carrefour, Intermarché, Edeka en Albert Heijn - en in fastfoodgigant McDonald's. Deze besmette soja, die wordt gebruikt als voer in Europese pluimveebedrijven, is het geheime bestanddeel in populaire kipproducten dat onwetende consumenten koppelt aan vernietiging en schendingen van rechten in de Braziliaanse Cerrado.

De Cerrado is een uitgestrekt biotoop van graslanden, wetlands, savannen en bossen die vijf procent van alle soorten ter wereld herbergen en ook een waardevolle koolstofput vormen. Maar het ligt ook in het epicentrum van agressieve landbouwuitbreiding waardoor in de afgelopen decennia de helft van de vegetatie is vernietigd. In 2023 was het grootste deel van de ontbossing in de Cerrado geconcentreerd in de staat Bahia, waar de drie agro-industriële concerns die centraal staan in het nieuwe onderzoek van Earthsight soja verbouwen op honderdduizenden hectaren (ha) land: de Horita Group, de Franciosi Agro Group en de Mizote Group.

Ondanks banden met corruptie, ontbossing of geweld tegen traditionele gemeenschappen in de Cerrado, zijn zowel Horita als Franciosi Agro gecertificeerd door de Round Table on Responsible Soy (RTRS, Ronde Tafel over Verantwoorde Soja) - een certificeringsprogramma dat ervoor moet zorgen dat sojaleveringsketens ethisch en duurzaam zijn. Maar zoals dit onderzoek laat zien, dreigen gebreken in de standaard en processen van RTRS het groenwassen van de ontbossers van de Cerrado in de hand te werken. In reactie op de bevindingen van Earthsight heeft RTRS de certificaten van zowel Horita als Franciosi Agro opgeschort terwijl het systeem een onderzoek uitvoert naar hun naleving.

Ontbossing, schending van rechten en corruptie

Analyse van satellietgegevens die beschikbaar werden gesteld door MapBiomas, wijst er op dat Franciosi Agro en Mizote sinds januari 2021 meer dan 23.000 hectare inheemse Cerrado vegetatie hebben gekapt in het westen van Bahia - een gebied bijna vier keer de omvang van Manhattan. Undercoveronderzoekers van Earthsight ontdekten dat Franciosi Agro tussen 2021 en 2023 5.000 ha had ontbost - meer dan het dubbele van het gebied waarvoor ze toestemming hadden om te kappen - op hun boerderijcomplex Santa Isabel in de gemeente Luís Eduardo Magalhães.

Verder naar het zuiden in de gemeente Correntina werd tussen 2022 en 2023 5.778 ha inheemse Cerrado vegetatie ontbost op de Barra Velha boerderij van Mizote. Earthsight heeft alleen ontbossingsvergunningen kunnen vinden voor 2.995 ha hiervan.

Ondertussen zijn er verschillende eigendommen van de Horita Group in verband gebracht met beschuldigingen van landroof of geweld tegen traditionele gemeenschappen, waaronder een eigendom van 2.169 hectare gelegen op het traditionele land van de Capão do Modesto gemeenschap in Correntina. Het bedrijf wordt ook in verband gebracht met 100.000 ha land gelegen binnen het mega agribusiness landgoed Estrondo in Formosa do Rio Preto. Estrondo overlapt gebieden die bewoond worden door traditionele geraizeiro gemeenschappen, die de afgelopen jaren hun land hebben verloren door de agro-industrie en het slachtoffer zijn geworden van geweld door bewakers van Estrondo. Sterke bewijzen van landroof in zowel de zaak Capão do Modesto als Estrondo hebben ertoe geleid dat de procureur-generaal van Bahia rechtszaken heeft aangespannen tegen de betrokken agro-industrieën, waaronder Horita. Beide zaken zijn door de procureur-generaal aangemerkt als een van de ergste voorbeelden van landroof in Brazilië.

Walter Horita - een van de eigenaars van de Horita Group - is betrokken bij een van de grootste corruptieschandalen in Brazilië. ‘Operatie Far West' bracht wijdverspreide corruptie aan het licht waarbij rechters, advocaten en agro-industriële concerns betrokken waren die samenspanden om gunstige rechterlijke uitspraken te verkrijgen om 800.000 hectare landroof te legitimeren. Horita is beschuldigd van het omkopen van justitieambtenaren en heeft naar verluidt het equivalent van 4,98 miljoen euro betaald aan de Braziliaanse autoriteiten als onderdeel van een schikking.

Het geheime bestanddeel van Europese kip

De besmette soja van Horita, Franciosi Agro en Mizote wordt naar de EU geëxporteerd door twee van 's werelds grootste sojahandelaren: Bunge en Cargill. Ongeveer negentig procent van de soja die Europa binnenkomt, wordt verwerkt tot diervoeder voor de vleesindustrie. Bunge en Cargill verkopen soja aan toonaangevende Europese diervoederbedrijven, waaronder De Heus.

Kip gevoed met diervoeder van De Heus wordt gekocht door Plukon Food Group die, als Europa's op drie na grootste kippenslachterij, kipproducten verkoopt aan winkels in de hele EU. Onderzoekers van Earthsight hebben Plukon kipproducten gevonden in een aantal van Europa's grootste retailers: Carrefour en Intermarché in Frankrijk, Edeka in Duitsland en Albert Heijn in Nederland. Plukon levert ook kip aan McDonald's, wat betekent dat Europese consumenten niet alleen het risico lopen medeplichtig te zijn aan milieu- en rechtenschendingen als ze boodschappen doen, maar ook als ze de populaire kipmenu's van de fastfoodketen kopen.

RTRS en alle in het rapport genoemde bedrijven zijn benaderd voor commentaar. Hun reacties zijn door het hele rapport heen te vinden en kunnen hier volledig worden geraadpleegd.

De ontbossingsverordening van de EU

De afgelopen decennia heeft de uitbreiding van verbouw van soja een zware tol geëist van toonaangevende ecosystemen en de gemeenschappen die ervan afhankelijk zijn, waardoor miljoenen hectaren ontbost zijn en de klimaat- en biodiversiteitscrisis verergerd is. De ontbossingsverordening van de Europese Unie (EU Deforestation Regulation, EUDR) kan de bijdrage van de Europese consumptie aan deze vernietiging een halt toeroepen door te eisen dat producten die in de EU op de markt worden gebracht ontbossingsvrij zijn en geproduceerd zijn in overeenstemming met de relevante wetgeving van de producerende landen.

Uit de analyse van Earthsight blijkt dat de soja die Bunge en Cargill onlangs vanuit het westen van Bahia in de EU hebben geïmporteerd, blootgesteld is aan verlies van bos dat plaatsvond na de door de EUDR vastgestelde einddatum voor ontbossing (december 2020), evenals aan diverse illegale activiteiten, waardoor deze import niet voldoet aan de aanstaande verordening.

Aangezien de EUDR zich richt op bossen, wordt een groot deel van de minder dicht beboste Cerrado uitgesloten. Earthsight heeft vernietigde gebieden geïdentificeerd die gedeeltelijk uit bossen bestaan en daarom niet voldoen aan de regelgeving. In de aanloop naar de inwerkingtreding van de EUDR in december 2024 proberen industriesectoren met een van de grootste ontbossingsvoetafdrukken ter wereld en een flagrante staat van dienst op het gebied van mensenrechtenschendingen de wet nu te vertragen en af te zwakken. Het onderzoek van Earthsight laat zien hoe zonder de EUDR de toeleveringsketens van de EU de wereldwijde milieu- en mensenrechtenschendingen zullen blijven bevorderen.

Belangrijkste aanbevelingen voor EU-beleidsmakers:

1. De Commissie moet de roep om uitstel weerstaan en de EUDR op tijd ten uitvoer leggen.

2. Om ervoor te zorgen dat de EUDR effectief en volledig wordt gehandhaafd, mogen certificaten die door vrijwillige regelingen aangeboden certificaten door de bevoegde autoriteiten niet als bewijs beschouwd worden van naleving van de wet.

3. De EUDR moet uitgebreid worden om niet alleen van toepassing te zijn op bossen, maar ook op andere beboste gebieden ( ‘other wooded land’, OWL) om onbedoelde overloopeffecten naar andere ecosystemen te voorkomen.